W ciągu ostatnich dwóch dekad Europa Środkowo-Wschodnia (CEE) stała się gorącym punktem fuzji i przejęć (M&A). Wejście na szybko rozwijający się rynek, zatrudnienie wykwalifikowanej i taniej siły roboczej, dostęp do innych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) oraz przyjazne środowisko biznesowe to jedne z wielu korzyści, jakie oferuje ten region. Oczekujemy, że ta silna pozytywna dynamika aktywności w zakresie fuzji i przejęć utrzyma się w miarę wzrostu gospodarczego w Europie Środkowo-Wschodniej i pojawiania się nowych możliwości inwestycyjnych.
Niniejszy raport obejmuje dogłębne badanie podstawowych trendów w zakresie fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej na poziomie regionalnym i krajowym. Analizujemy średnią wartość transakcji i mnożniki wyceny w transakcjach fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej oraz w pozostałych krajach Europy i podkreślamy rosnący "rabat dla Europy Środkowo-Wschodniej". Wreszcie, raport rzuca światło na wskaźniki ekonomiczne, takie jak liczba ludności, PKB i koszty pracy, które zachęcają zagranicznych nabywców do ekspansji w regionie.
Nasza analiza obejmuje kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które są częścią Unii Europejskiej. Kraje objęte naszą analizą to Bułgaria, Chorwacja, Czechy (znane również jako Czechy), Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia.
Spis treści
I. Fuzje i przejęcia w Europie Środkowo-Wschodniej: trendy i spostrzeżenia
III. Atrakcyjne cechy gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej
IV. Korzyści wynikające ze współpracy z lokalnym doradcą ds. fuzji i przejęć
Fuzje i przejęcia w Europie Środkowo-Wschodniej: trendy i spostrzeżenia
Całkowita liczba transakcji wzrosła 6,1x w ciągu ostatnich 20 lat
W ciągu dwóch dekad, od 2003 do 2022 roku, region Europy Środkowo-Wschodniej doświadczył niezwykłego 6,1-krotnego wzrostu liczby transakcji fuzji i przejęć, wznosząc się ze skromnych 178 transakcji do imponującego poziomu 1 067. Chociaż wskaźnik CAGR na poziomie 9,4% w ciągu 20 lat jest wyjątkowy, warto zauważyć, że wzrost ten nie był jednolity w całym okresie.
Po solidnym początku w pierwszych latach działalności, w latach 2007-2009 przepływ transakcji zmniejszył się o 41% w wyniku globalnego kryzysu finansowego. W 2010 r., wraz z poprawą globalnych warunków finansowych, nastąpiło silne odbicie. Jednak dalszy wzrost w pierwszych latach nowej dekady został osłabiony przez europejski kryzys zadłużeniowy, który wpłynął na zaufanie konsumentów i przedsiębiorców na całym kontynencie.
W 2013 roku łączny wolumen transakcji osiągnął nowy rekordowy poziom 712 i utrzymywał się na tym poziomie do 2021 roku. W 2021 r. środowisko sprzyjające ryzyku spowodowało wzrost wolumenu transakcji do niespotykanego dotąd poziomu. Pomimo narastających przeszkód w 2022 roku, w szczególności inwazji Rosji na Ukrainę i dwucyfrowej inflacji, aktywność w zakresie fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej pozostała odporna, odnotowując w ciągu roku rekordową liczbę 1 067 transakcji.
Polska staje się potęgą w dziedzinie fuzji i przejęć, odpowiadając za 1/3 wszystkich transakcji
Spośród 11 krajów uwzględnionych w tej analizie, Polska była zdecydowanym zwycięzcą, jeśli chodzi o przepływy transakcyjne. Ma zdecydowanie największą gospodarkę, z PKB sięgającym $679 mld w 2021 roku. Pomimo ogromnych rozmiarów, polska gospodarka osiągnęła niezwykły wzrost na przestrzeni lat, znacznie przewyższając większość krajów w Europie Zachodniej. Do wzrostu wolumenu transakcji w Polsce przyczyniły się m.in. zróżnicowana gospodarka, duża liczba ludności (ok. 38 mln), tania siła robocza i duży zasób talentów.
Boom na fuzje i przejęcia w Polsce: dlaczego Polska jest gorącym punktem dla fuzji i przejęć
Oprócz znakomitych wyników Polski, fuzje i przejęcia w Czechach również odnotowały znaczny wzrost wolumenu transakcji, napędzany przez rozwijający się przemysł technologiczny, rosnący sektor konsumencki i prężny przemysł. Tymczasem fuzje i przejęcia w Rumunii wniosły 11% do całkowitej wartości fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 2003-2022, co jest obiecującym znakiem dla szybko rozwijającej się gospodarki tego kraju.
Zagraniczni nabywcy przyjeżdżają do Europy Środkowo-Wschodniej w poszukiwaniu możliwości fuzji i przejęć
59% transakcji ma charakter transgraniczny
Transgraniczna aktywność w zakresie fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej konsekwentnie przewyższa transakcje krajowe, poza kilkoma wyjątkami. Tendencję tę można przypisać dużemu zainteresowaniu inwestorów zagranicznych regionem, których przyciąga jego rozwijająca się gospodarka, utalentowana i efektywna kosztowo siła robocza oraz reputacja pioniera innowacji technologicznych.
Analizując poszczególne kraje, te z mniejszą liczbą transakcji ogółem mają zazwyczaj wyższy odsetek transakcji transgranicznych (np. transakcje M&A w Słowenii, na Łotwie i w Bułgarii). Większość z tych krajów ma mniejszą gospodarkę, co oznacza, że mniejsza liczba lokalnych podmiotów może dokonywać przejęć.
Oprogramowanie i przemysł są głównymi celami inwestycji zagranicznych w Europie Środkowo-Wschodniej
Transgraniczne transakcje fuzji i przejęć w poszczególnych branżach charakteryzowały się znaczną różnorodnością, przy czym żadna branża nie odpowiadała za więcej niż 10% wszystkich transakcji. Niemniej jednak, z liczbą 539 transakcji, oprogramowanie okazało się liderem, tuż za nim uplasowała się branża przemysłowa, która zarejestrowała 504 transakcje. Biorąc pod uwagę szybko rozwijający się ośrodek technologiczny w regionie, przewidujemy, że fuzje i przejęcia w sektorze oprogramowania będą w przyszłości rosły jako procent całości.
Kupujący z USA i Niemiec stają się głównymi graczami na rynku M&A w CEE
USA i Niemcy stanowiły łącznie ponad 1/4 wszystkich transakcji M&A, które miały miejsce w latach 2003-2022 w Europie Środkowo-Wschodniej. Nabywcy z tych dwóch krajów byli szczególnie zainteresowani branżą oprogramowania, przemysłową, finansową, motoryzacyjną i detaliczną. Atrakcyjność możliwości obniżenia kosztów jest siłą napędową strategicznej decyzji nabywców z USA i Europy Zachodniej o ekspansji w Europie Środkowo-Wschodniej. Jak pokazano bardziej szczegółowo w dalszej części raportu, średnie wynagrodzenie w większości krajów Europy Zachodniej w 2021 r. było co najmniej trzykrotnie wyższe niż średnia dla Europy Środkowo-Wschodniej.
Znaczące inwestycje strategiczne i dynamiczna scena private equity
Inwestycje strategiczne stają się podstawą fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej. Dynamiczne gospodarki regionu stanowią wyjątkową okazję dla lokalnych i zagranicznych firm, które chcą się rozwijać poprzez fuzje i przejęcia.
W szczególności kraje takie jak Polska, Czechy, Estonia i Litwa słyną z solidnych możliwości technologicznych, co przyciąga nabywców poszukujących technologii najwyższej klasy. Ponadto, kilka branż w tym regionie jest rozdrobnionych, co oferuje strategicznym nabywcom szeroką pulę potencjalnych celów.
Przez większość analizowanego okresu odsetek przejęć finansowych wahał się dla regionu w przedziale 20%. Wśród inwestorów finansowych najbardziej aktywne są firmy private equity. Hossa rynkowa pod koniec 2020 i 2021 roku była katalizatorem gwałtownego wzrostu aktywności firm private equity i venture capital, przyciągając bezprecedensowe napływy i powodując skokowy wzrost przejęć finansowych. Chociaż w 2022 r. nastąpiło niewielkie spowolnienie, ogólna aktywność pozostaje nieco powyżej poziomów sprzed pandemii.
Na poziomie krajowym wyróżniają się fuzje i przejęcia w Estonii oraz fuzje i przejęcia na Litwie, z najwyższym odsetkiem przejęć finansowych wśród wszystkich krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Ich dynamiczne ekosystemy technologiczne, które były magnesem dla firm private equity i venture capital, znacząco przyczyniły się do tych wyników. Fuzje i przejęcia w Czechach i na Łotwie z udziałem inwestora finansowego były również stosunkowo wysokie i wyniosły 21%. Z drugiej strony, fuzje i przejęcia w Chorwacji odnotowały najniższą aktywność w tym zakresie.
W wielu sektorach obserwujemy duże zainteresowanie fuzjami i przejęciami
Prężnie rozwijający się sektor technologiczny w Europie Środkowo-Wschodniej był istotnym czynnikiem napędzającym lokalnych i międzynarodowych nabywców poszukujących regionalnych możliwości inwestycyjnych. Fuzje i przejęcia związane z technologią stanowiły znaczną część wszystkich transakcji w Europie Środkowo-Wschodniej i wyniosły łącznie 17,7%. W Estonii, na Litwie i w Bułgarii odnotowano jeszcze wyższy odsetek transakcji związanych z technologiami, na poziomie około 25%.
Chociaż transakcje związane z technologią cieszyły się dużym zainteresowaniem, inne sektory również odnotowały dobre wyniki w zakresie fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej. Sektor konsumencki, obejmujący handel detaliczny, żywność i inne działania związane z konsumentami, stanowił 15,6% wszystkich transakcji. Na tych rynkach szczególną aktywność wykazywały fuzje i przejęcia w Słowenii, Chorwacji i na Łotwie. Zaobserwowaliśmy również silną dynamikę w sektorach finansowym, przemysłowym i energetycznym regionu.
Boom na fuzje i przejęcia w branży technologicznej w Europie Środkowo-Wschodniej
Branża technologiczna była liderem aktywności w zakresie fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej, odpowiadając za prawie 1/5 wszystkich transakcji w regionie w latach 2003-2022. W większości analizowanych krajów był to wiodący sektor pod względem liczby transakcji, szczególnie w Estonii, Bułgarii i na Litwie, jeśli chodzi o wartości procentowe. W wartościach bezwzględnych, Polska okazała się dominującą siłą z ogromną liczbą 630 transakcji w sektorze technologicznym, tuż za nią uplasowały się fuzje i przejęcia w Czechach (392 transakcje) oraz fuzje i przejęcia w Rumunii (224 transakcje).
W ramach tech M&A zdecydowanie najsilniej radziło sobie oprogramowanie. Po dekadzie niskiej aktywności w pierwszej połowie analizowanego okresu, liczba transakcji rocznie w tej branży skoczyła z 9 do 45 w latach 2012-2015. Jeszcze bardziej niezwykły jest wzrost w okresie od 2016 do końca 2022 roku. Fuzje i przejęcia w Software wzrosły prawie 9x w ciągu tych siedmiu lat, z 31 do 206, ponieważ firmy dążą do rozszerzenia swoich możliwości technologicznych.
Analiza transakcji M&A
W tej sekcji przeanalizujemy wartość transakcji i mnożnikach wyceny stosowane w transakcjach fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej w porównaniu z resztą Europy. Nie wszystkie transakcje mają ujawnione dane finansowe, a w szczególności w mniejszych krajach jest prawdopodobne, że tylko transakcje o największej łącznej wartości wykazują wartość transakcji. Dlatego też w naszej analizie zrezygnowaliśmy z badania całkowitej wartości transakcji. Zamiast tego skoncentrowaliśmy się na medianie, ponieważ pozwala to na lepsze porównanie obu regionów.
Mediana wartości transakcji: CEE vs. reszta Europy
Od 2003 do 2022 roku w regionie Europy Środkowo-Wschodniej mediana wartości transakcji była stale niższa niż w pozostałej części Europy, z wyjątkiem krótkiego okresu w latach 2010 i 2011. Od 2006 do 2013 roku w obu regionach nastąpił spadek mediany wartości transakcji. Głównym katalizatorem tego trendu był Wielki Kryzys Finansowy z 2008 roku, a następnie kolejne kryzysy zadłużenia państw europejskich.
Począwszy od 2014 r. nastąpił krótkotrwały okres, w którym mediana wielkości transakcji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz w pozostałych krajach europejskich wykazywała tendencję wzrostową. Wzrost ten nie był jednak trwały, a następnie mediana wielkości transakcji spadła. W 2020 roku obie grupy osiągnęły najniższą medianę wielkości transakcji: 8,1 mln EUR dla Europy Środkowo-Wschodniej i 10,0 mln EUR dla reszty Europy.
Rok 2021 oznacza koniec trendu spadkowego w zakresie wielkości transakcji dzięki sprzyjającej koniunkturze gospodarczej. W ciągu 12 miesięcy mediana wartości transakcji wzrosła niemal dwukrotnie w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz w pozostałych regionach Europy. W 2022 r., pomimo coraz większej liczby przeciwności, mediana wartości transakcji nadal rosła w obu regionach. Uważamy, że stoją za tym dwie ważne siły napędowe:
- Inwestorzy finansowi dysponują rekordową ilością suchego proszku gotowego do wykorzystania. Firmy te oraz inwestorzy strategiczni wspierani przez fundusze private equity są dobrze przygotowani do realizacji bardzo poszukiwanych celów, co zwiększa średnią wartość transakcji.
- Wyceny na rynku prywatnym zazwyczaj podążają podobną trajektorią do rynków publicznych z opóźnieniem. Nasza analiza sugeruje, że znacząca korekta rynkowa, która miała miejsce wśród podmiotów notowanych na giełdzie w drugiej połowie 2022 roku, nie została jeszcze w pełni odzwierciedlona w wycenach firm prywatnych.
Mediana wielokrotności EBITDA: CEE vs. reszta Europy
Mediana wielokrotności EBITDA stosowana w transakcjach fuzji i przejęć w regionie CEE była niższa niż w pozostałej części Europy przez większość lat 2003-2022. Znaczną zmienność obserwowaliśmy w okresach recesji w 2008 roku i na początku 2020 roku. W 2021 roku mediana mnożnika EBITDA wzrosła prawie dwukrotnie do 11,7x, ale w 2022 roku spadła do 6,2x.
Aby lepiej zrozumieć długoterminowe trendy i złagodzić efekt krótkoterminowej zmienności, uwzględniliśmy 3-letnią średnią ruchomą dla mediany EBITDA w CEE. Porównując ją z medianą EBITDA dla reszty Europy, obserwujemy wyraźny trend rozszerzania się dyskonta w regionie CEE w ciągu ostatnich kilku lat.
Zniżka dla Europy Środkowo-Wschodniej wynika z kilku czynników, w tym mniejszych rozmiarów transakcji, mniej intensywnej konkurencji ze strony nabywców oraz bardziej znaczącej fragmentacji rynku. Ponadto, podwyższone ryzyko polityczne i ekonomiczne w niektórych krajach również przyczyniło się do tego dyskonta. Wreszcie warto zauważyć, że kilka krajów Europy Środkowo-Wschodniej ma wyższe stopy wolne od ryzyka, które są wykorzystywane do dyskontowania przyszłych przepływów pieniężnych, co ostatecznie prowadzi do niższych wycen.
Wielokrotność przychodów EBITDA: CEE vs. reszta Europy
Mediana mnożnika przychodów w transakcjach fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej wykazywała znacznie większy stopień fluktuacji niż w innych regionach Europy. Było to szczególnie widoczne w latach 2020-2021, kiedy to podwoiła się do poziomu 1,6x. Jednak podczas gdy w 2022 r. mediana mnożnika przychodów w innych częściach Europy nadal stopniowo rosła, w regionie Europy Środkowo-Wschodniej odnotowano jej spadek do poziomu 1,0x.
Stosując 3-letnią średnią kroczącą w celu wygładzenia krótkoterminowych wahań, widzimy rosnące dyskonto między celami w regionie CEE a resztą Europy. Ten trend, podobnie jak w przypadku mnożnika EBITDA, wynika z mniejszych transakcji i konkurencji pomiędzy nabywcami, fragmentacji rynku, wyższego ryzyka politycznego i gospodarczego oraz wyższych stóp dyskontowych.
Atrakcyjne cechy gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej
Region Europy Środkowo-Wschodniej stał się atrakcyjnym miejscem dla firm chcących wejść na rynki krajowe i międzynarodowe. Dzięki zróżnicowanej gospodarce i silnemu potencjałowi wzrostu, CEE oferuje wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą przy niskich kosztach, korzystne trendy demograficzne i znaczne bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Co więcej, rosnąca integracja regionu z rynkami globalnymi oraz nacisk na innowacje i digitalizację stawiają CEE w roli kluczowego gracza w gospodarce światowej.
W kolejnych sekcjach przyjrzymy się bliżej dwóm istotnym zmiennym makroekonomicznym: PKB i kosztom pracy.
PKB wzrastał w latach 2003-2022 w tempie 6% CAGR
W ciągu ostatnich dwóch dekad region Europy Środkowo-Wschodniej doświadczył niezwykłego wzrostu gospodarczego, a jego średni wzrost PKB znacznie przewyższył średnią Unii Europejskiej. Te imponujące wyniki można przypisać kilku czynnikom, w tym silnemu popytowi, na który składa się rosnąca liczba konsumentów o średnich dochodach, wysoko wykwalifikowana siła robocza oraz atrakcyjne zachęty inwestycyjne. W rezultacie, region stał się gorącym miejscem fuzji i przejęć, a zagraniczni nabywcy chętnie korzystają z wysokich stóp wzrostu i korzystnego otoczenia biznesowego.
Rosnąca siła robocza dostępna za ⅓ wynagrodzenia w Europie Zachodniej
Innym kluczowym czynnikiem, który przyczynił się do wzrostu aktywności w zakresie fuzji i przejęć w regionie CEE w ciągu ostatnich lat, są stosunkowo niskie koszty pracy, które są znacznie niższe od średniej UE. Wysoko wykwalifikowana siła robocza w regionie i niższe koszty wynagrodzeń stanowią atrakcyjną propozycję dla inwestorów zagranicznych chcących wejść na rynek. Połączenie wykwalifikowanej siły roboczej i niższych kosztów sprawiło, że region stał się preferowaną destynacją dla firm, które chcą zaistnieć w Europie lub rozszerzyć swoją dotychczasową działalność.
Aventis Advisors pomoże Ci poruszać się po rynku fuzji i przejęć w Europie Środkowo-Wschodniej
Rosnąca liczba transakcji w Europie Środkowo-Wschodniej spowodowała wzrost zapotrzebowania na doradców ds. fuzji i przejęć z Europy Środkowo-Wschodniej. działających w tym regionie. Współpracując z doradcą, można uzyskać cenny wgląd w rozwijające się kraje, branże i firmy, które mogą być idealnym partnerem dla Państwa działalności. Doświadczenie doradców ds. fuzji i przejęć z Europy Środkowo-Wschodniej jest szczególnie korzystne w przypadku transakcji transgranicznych. Mogą oni pomóc zagranicznym stronom w zrozumieniu dynamiki rynku oraz ram prawnych i regulacyjnych, a także w pokonaniu barier językowych i kulturowych.
W Aventis Advisors zgromadziliśmy bogate doświadczenie w pomaganiu międzynarodowym nabywcom w rozwiązywaniu problemów związanych z inwestowaniem w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzięki dostępowi do lokalnych baz danych i sieci kontaktów, możemy zapewnić cenne spostrzeżenia i wsparcie w wyborze i zamknięciu odpowiedniej dla Państwa transakcji. Nasze doświadczenie w łączeniu inwestorów zagranicznych z obiektami w Europie Środkowo-Wschodniej pozwala nam zaspokajać wszystkie potrzeby inwestycyjne, począwszy od poruszania się po skomplikowanych wymogach finansowych, a skończywszy na pokonywaniu różnic kulturowych.
Skontaktuj się z nami jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o M&A w CEE. Z przyjemnością odpowiemy na każde pytanie i znajdziemy dla Ciebie najlepsze oferty.
